Met spijt in ons hart delen we mee dat ZIZO, het (online) magazine van çavaria, er na bijna 30 jaar mee ophoudt. Wil je weten waarom? Je leest er hier meer over. Çavaria blijft via al hun communicatiekanalen inzetten op mooie verhalen en LGBTI+ nieuws. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je dan hier snel in voor de nieuwsbrief van çavaria. |
Kartonnen Dozen is de enige LGBT+-boekenwinkel van België. Maak kennis met uitbaatster Johanna
Boeken waarin LGBT+-thematiek naar voren wordt geschoven, zijn nog steeds niet altijd makkelijk te vinden. Ook al draait het boekenvak overuren, heel wat auteurs en thema’s blijven onderbelicht. Daarom is er boekhandel en uitgeverij Kartonnen Dozen, de enige boekhandel in heel België die zich specialiseert in LGBT+-boeken.
De winkel bevindt zich in het bruisende Antwerpen, vlakbij Het Roze Huis en café den Draak, en is een unieke oase van rust en gezelligheid. Op een koude ochtend kruipen we bij eigenaar Johanna M. Pas aan tafel in haar naar papier geurende biotoop voor een gesprek over het LGBT+-landschap, over het boekenvak, en over de kruisbestuiving tussen beide.
Wat is kartonnen dozen eigenlijk?
Johanna Pas: “We zijn een boekhandel die gespecialiseerd is in alles wat met LGBT+ te maken heeft. Kartonnen Dozen bestaat nu een goeie vier jaar, en is de opvolger van boekhandel ‘t Verschil. Dat is een gay boekhandel die twintig jaar in de binnenstad was gehuisvest en waar ik al die tijd heb gewerkt. De eigenaar van de vorige winkel, Bart de Smedt, wilde heel specifiek een plek voor gay boeken en films. Hij was in Londen en New York geweest en wat hij daar had gezien, wou hij in Antwerpen ook. Toen Bart vier jaar geleden met de winkel wilde stoppen, heb ik zijn concept overgenomen en herdoopt naar ‘Kartonnen Dozen’.
Ik heb in Kartonnen Dozen diezelfde insteek van de vorige winkel meegenomen, maar ik heb er wel mijn eigen karakter in gestoken. De winkel is nu een knusse en gezellige plek waar werkelijk iedereen welkom is en zich ook welkom voelt.”
Wat is er dan anders dan vroeger?
“Over het algemeen was er vroeger minder materiaal voorhanden, en was het ook moeilijker om mensen te bereiken. In de beginperiode van ’t Verschil hadden we zelfs een nieuwsbrief op papier om ons nieuws te verspreiden.
Tegen eind jaren negentig was er veel meer materiaal. De winkel draaide toen zo goed dat we zijn verhuisd naar een groter pand aan de overkant, met een goeie 160 vierkante meter, inclusief gezellige koffiehoek. Dat was heerlijk. We hadden toen best een groot aanbod, alle mogelijke LGBT+-materiaal voor diverse soorten cultuurliefhebbers. Veel Engelstalige boeken, veel video, veel porno ook.
Porno was eigenlijk echt de financiële basis van de winkel. Veel mensen kwamen speciaal daarvoor naar ons. Zonder had de winkel nooit zo kunnen groeien
We organiseerden ook lezingen. En je merkt dat daar een hele evolutie in zit. In het begin organiseerden we lezingen omdat er weinig materiaal was. We moesten dus extra activiteiten organiseren om mensen tot bij ons te krijgen. Maar na een tijd veranderde dat, er kwamen steeds minder mensen naar de lezingen, terwijl we wel steeds beter verkochten. En dat is blijkbaar een golfbeweging, want nu is het weer omgekeerd.”
Het gaat jou dus ook om het community-gegeven?
“Zeker. Je had wel plekken waar homo’s hun seksualiteit konden beleven, zoals de sauna’s, de darkrooms, de bars..., maar daar werd er niet gesproken. Bij ons kwamen mensen dingen kopen, maar ze konden ook meteen praten over zichzelf. Dit publiek zou je op een andere manier niet bereiken, er was niet echt een plek voor hen in de community. En die mensen konden bij ons wel terecht.
In de loop der jaren is dat wat veranderd en hebben we meer een plaats gekregen in de samenleving, maar er is dan wel weer een groep transgender personen bijgekomen. En ik denk dat we nu ook opener zijn naar de samenleving als geheel. We zijn toegankelijk voor iedereen die met homoseksualiteit te maken heeft. Ook als ouder van, of zus, broer, vriend of vriendin. We richten ons niet enkel meer op een holebipubliek zelf. We hebben ook een algemener aanbod, waardoor de mensen uit de buurt ook meer binnenkomen, en automatisch “geconfronteerd” worden met alles wat hij hier hebben staan.
Voor mij ligt de focus dus niet zomaar alleen op de LGBT+-community zelf, maar ik wil ook aan de samenleving laten zien wat wij als LGBT+’s allemaal neerzetten op vlak van cultuur
Werk dat gemaakt is door iemand die gay is, heeft bij ons ook een plaats. Door ons algemener aanbod komen mensen binnen en komen ze toch in aanraking met onze cultuur. Want voor mij is het ook echt een cultuur. We kunnen laten zien wie we zijn en wat we doen, ook aan mensen die hetero zijn. Daar doe ik het voor. En ook om te laten zien dat wij een groot onderdeel zijn van het culturele landschap.
Ik denk dat we onze community nu veel meer inbedden in de samenleving. Dat vertaalt zich ook in wat we doen, en in ons aanbod. Ook omdat we tegenwoordig veel meer maatschappelijke thema’s in ons non-fictie aanbod hebben opgenomen. Voor mij zijn al die strijden met elkaar verbonden. Zo hebben we dus ook veel boeken over racisme, culturele diversiteit, feminisme, veganisme... Vroeger hadden we alles wat LGBT+ was, en nu hebben we dat nog allemaal, maar nog zoveel meer.”
Is er nog nood aan een gespecialiseerde boekhandel?
“De vraag stellen, is ze beantwoorden. Niemand haalt het in zijn hoofd om ze in een religieuze boekhandel of in een kinderboekhandel te stellen. Dat zegt voor mij genoeg, er wordt nog steeds een onderscheid gemaakt.
We worden nog altijd gepositioneerd als een groep die zichzelf niet mag benoemen of die moet zwijgen. Want ofwel is het zogezegd niet belangrijk, ofwel is het beschamend. Dat merk ik bijvoorbeeld aan het ongemak van mensen die hier onwetend binnenstappen. Als ik dan vertel wat onze specialisatie is, reageren mensen soms raar. Terwijl, moesten wij gespecialiseerd zijn in bijvoorbeeld young adult boeken, zouden ze daar geen probleem van maken.
Gelukkig is er wel een evolutie merkbaar. Vroeger gingen mensen effectief buiten wanneer ze in de smiezen kregen wat voor boekhandel we zijn, maar de laatste jaren is dat anders. Mensen zijn toleranter, nieuwsgieriger geworden. En homoseksualiteit is minder taboe. Tegenwoordig komt iedereen er op een bepaald niveau wel mee in aanraking via zijn omgeving. Daardoor durven mensen vandaag het gesprek ook echt aan te gaan, in tegenstelling tot vroeger.
Er worden soms nog foute dingen gezegd, maar dat heb ik nog liever dan het ongemak of het zwijgen. Het gesprek is mogelijk, en dat is een vooruitgang.”
In deze digitale tijd een boekenwinkel hebben is niet bepaald makkelijk.
“Dat kan je wel stellen. Een aantal jaar geleden wilde Bart met de winkel stoppen, omdat het financieel een erg moeilijke periode was. Maar ook de community was veranderd, het boekenvak was veranderd, mensen konden plots overal alle soorten boeken kopen en bestellen, de dvd-markt stortte in...
Het was echt een heel moeilijke periode. Bart zag het niet meer zitten, maar ik wilde graag doorgaan. Ik dacht: 'als we stoppen, is er niets meer.' We waren al de enige boekhandel in België, en ook in Nederland verdwenen de specifieke winkels en uitgeverijen.Ook al was het echt het slechtst mogelijke moment, midden in de crisis, ik moest het geprobeerd hebben. Ik had het gevoel dat ik dit moest doen. Ook voor mezelf.
Mijn liefde voor boeken, voor literatuur, voor verhalen, en voor sociaal engagement komen samen in de boekenwinkel
Aanvankelijk was het de bedoeling dat het een samenwerking met het Roze Huis zou worden, maar dat is uiteindelijk niet doorgegaan, en zo zijn we hier terecht gekomen. Gelukkig vlak bij het Roze Huis, zodat we wel goed kunnen samenwerken. Dat is fijn.
Voor mij is het heel belangrijk dat er een plek is waar er verhalen zijn. Ik ging vroeger naar Amsterdam en naar Utrecht om naar gay boekhandels te gaan en boeken te vinden die over mij gingen. Die een verhaal vertelden over wie ik kon zijn. Over de mogelijkheden die je als holebi of trans persoon hebt om je leven uit te bouwen.
Want als je opgroeit in een heterogezin, is er weinig houvast. Je voelt je een soort koekoeksjong, zonder echte aanwijzing over wie je kan zijn. Zo voelde ik mij toch. Voor mij was dat essentieel, jezelf kunnen herkennen. En thuishoren in een gemeenschap. Ik ben ook altijd actief geweest in verenigingen, en de boekhandel was voor mij echt het summum. Daar kwam alles in samen. Mijn liefde voor boeken, voor literatuur, voor verhalen, en voor sociaal engagement. Toen we dan ook nog eens gingen uitgeven, was het voor mij echt een speeltuin.”
Tegenwoordig kan je elk mogelijk boek online kopen. Welk verschil bied jij?
“Vooral het directe sociale contact. Door onze specialisatie met een thema en een inhoud die mensen hun persoonlijke leven aangaan, denk ik dat dat net heel belangrijk is.
Bovendien, alle algoritmes ten spijt, kan een mens nog steeds beter boeken aanraden dan een computerprogramma. Wij maken een preselectie hier. Op het internet vind je alles, maar dat maakt het ook net veel moeilijker. Dat persoonlijk contact zorgt er ook voor dat je nieuwe dingen kan ontdekken. Ik heb het gevoel dat dat terug belangrijker aan het worden is. Er is een nieuwe generatie die precies niet zo goed meer weet hoe ze zich in een winkel moeten gedragen. Ik merk dat aan mensen, omdat ze me vragen of ze dingen zelf uit het rek mogen nemen om eens te bekijken en dat soort dingen. Maar ze komen wel vaker en vaker.
De oorspronkelijk Nederlandstalige boeken met een LGBT+-hoofdpersonage zijn op een hand te tellen
Je ziet hier wat je vast hebt, je kan er een gesprek over voeren, je kan vragen of het iets voor jou is, dat soort dingen. Ik denk dat jongeren daar steeds meer naar terug gaan. En dat sociale aspect is ook wat het zo mooi maakt voor mij. Die persoonlijke verhalen die loskomen.
Wij kopen ook boeken aan van kleine uitgeverijen of self-publishers. Dat is voor LGBT+-auteurs ook heel belangrijk. Veel uitgevers willen geen specifieke LGBT+-manuscripten, omdat ze ervan uitgaan dat ze dat niet aan een grote groep gaan kunnen verspreiden. Het gaat hen om de omzet, ze moeten die calculatie doen. Dat begrijp ik. Wij daarentegen, verdelen ook veel boeken van self-publishing auteurs waarvan we denken dat het er echt zou moeten zijn. En we geven ook zelf uit. Want de oorspronkelijk Nederlandstalige boeken met een LGBT+-hoofdpersonage zijn op een hand te tellen. En daar willen wij verandering in brengen. Zowel in de winkel als de uitgeverij.”
Naast alles wat je voor Kartonnen Dozen doet, schrijf je zelf ook.
“Klopt, al noem ik mezelf eerder een dichter dan een schrijver. Ik heb over de jaren heen drie bundels en een roman uitgebracht. Ik schrijf ontzettend graag gedichten. Ik heb het gevoel dat mijn hoofd in dichtvorm werkt. Daarnaast vertaal ik ook, momenteel ben ik bezig met Gaea Schoeters aan een vertaling van ‘Hold Your Own’ van Kate Tempest voor Het Toneelhuis.
Ik neem ook de volledige redactie van de uitgeverij voor mijn rekening. Dat maakt dat er niet veel tijd meer is om zelf te schrijven, en dat wringt soms wel wat. Ik heb die nood om zelf te schrijven nog heel erg. Dat is best een innerlijk gevecht, want dat is bijna niet te combineren met de winkel.
Nieuwe boeken schrijven is een beetje als bidden voor mij. Het doen en de herhaling ervan geeft de betekenis, of zo.”
Hoe ziet de toekomst eruit?
“Dat weet ik niet goed. Ik ben toch enigszins terughoudend, als je ziet dat bijvoorbeeld çavaria minder subsidies zal krijgen in de toekomst. Voor ons wordt het dan kijken wat we zelf nog allemaal kunnen organiseren. Het wordt niet makkelijk. Als er vanuit çavaria minder georganiseerd zal worden, heeft dat ook sowieso minder aanzuigeffect op ons.
Maar ik geloof wel echt dat er nog steeds heel veel behoefte aan ons is. Veel jonge mensen lopen toch nog tegen discriminatie aan, op persoonlijk en familiaal vlak. Dat maakt ons nog altijd heel erg relevant. De zelfmoordcijfers liegen er niet om. En zolang dat zo is, moeten er veilige plekken zijn. Daarom zit ik hier ook. Dat geeft me voldoening. Ik wil mensen uit hun cocon kunnen halen, uit hun eenzaamheid. Gewoon een plek waar iemand een antwoord kan geven op je vragen, kan al voldoende zijn.
Ik wil en kan voor mensen het verschil maken, en dat geeft mij voldoening. En verder: I love books, what can I say?" (lacht)
Wat is je grote droom?
“Een soort cultureel LGBT+-centrum maken, waarin een boekenwinkel zit en een zaal is voor lezingen, schrijfbijeenkomsten, workshops, tentoonstellingen… En waarin er ook onthaalgesprekken met organisaties kunnen plaatsvinden. Met een koffiehoek. Ik heb dat ooit in Stockholm gezien. Dat is mijn grote droom. Stel nu dat ik een 'Win for life' zou winnen, dan zou ik blijven doen wat ik doe. Ik zou alleen niet met de financiële stress zitten. Eigenlijk leef ik wel echt mijn droom." (lacht)
Wat staat er nog op de agenda dit jaar?
“Op 17 januari geeft Christine Van den Hove een workshop poëzie schrijven. Daar kijk ik allebei ontzettend naar uit. Mensen kunnen voor allebei de evenementen trouwens nog inschrijven via onze website.”
Kartonnen Dozen
Draakstraat 34
2018 Antwerpen
Open van donderdag tot en met zondag, 12-18 uur.
Eigen verslaggeving